در این مطلب آموزشی که توسط همکاران شرکت مهراندیشان دوستدار سلامت ( رادیو سالمندان ) تهیه و تنظیم شده است ، به تعدادی از سوالات رایج در روزه داری سالمندان اشاره شده و پاسخ آنها نیز داده شده است تا ان شاءالله سالمندان عزیزی که در ماه مبارک رمضان توانایی روزه گرفتن دارند، با دغدغه و نگرانی کمتری روزه بگیرند . در ادامه با ما همراه باشید ...
1. آيا روزه باعث افت قند خون می شود؟
اگر فاصله ی بین دو وعده‌ی غذایي بیشتر از حدود 10 ساعت نباشد، قند خون به میزان طبیعي حفظ ميشود، اما در گرسنگي‌های طولاني تر، مثلا در روزه بي‌سحري به ویژه در روزهاي طولاني سال، قندخون به کمتر از میزان طبیعي کاهش می‌یابد و این موضوع به ویژه در نوجوانان و سالمندان مبتلا به دیابت خطرناک است و عوارض زیادی برای سلامتی دارد.
بنابراین در سالمندان مبتلا به دیابت:
* برای گرفتن روزه حتما باید با پزشک مشورت کنند.
* رژیم غذایی رعایت شود( قندهای ساده در وعده افطار و به ویژه در سحر محدود مصرف شود)
* داروها به موقع مصرف شود.
* در صورت افت قند خون در طول روزه داری، روزه باز شود.
2. آيا روزه سبب کاهش وزن مي شود؟
در سالمندانی که به نحو صحیح روزه مي‌گیرند و دو وعده غذاي نسبتاً سبک در سحري و افطار مي‌خورند، روزه سبب کاهش وزن ميشود. به بیان دیگر، اگر در هنگام روزه‌داري یک وعده غذاي سالمند حذف شود، انرژی (کالری) دریافتي کمتر از نیاز بدن بوده و براي تأمین بقیه آن از چربي ذخیره در بدن استفاده خواهد شد و وزن کاهش می‌یابد. اما اگر غذاي مصرفي در سحر، افطار و تا هنگام خواب، در حد نیاز بدن و یا حتي بیشتر باشد، سالمندان به دلیل کاهش فعالیت بدنی، دچار اضافه وزن نیز می‌شوند.
* اگر یک سالمند وزن مناسب دارد، نیاز به کاهش وزن نیست و توصیه می شود در ماه مبارک رمضان غذای کافی بخورد و وزن خود را حفظ کند (اما پرخوری توصیه نمی شود).
3. چه غذاهايي براي سحري مناسب است؟
* سحري باید ویژگي یک وعده‌ی ناهار را داشته باشد؛ ضمن این که باید به گونه‌اي باشد که احساس تشنگي را به حداقل برساند.
* غذاهایي که آب جذب ميکنند مثل ماکاروني، ته‌دیگ و آش رشته باعث تشنگي می‌شوند.
* استفاده از سالاد و هندوانه تا حدود زیادي مانع تشنگي ميشود.
* غذاهای مناسب سحری: انواع چلوخورشت و پلوهاي مخلوط با حبوبات و سبزیجات (عدس‌پلو، لوبیاپلو، سبزي‌پلو) به همراه مقدار اندکی مرغ، ماهي یا گوشت (مصرف زیاد مواد پروتئینی در سحر سبب تشنگی در ساعات اولیه روز می‌شود) و سبزي‌هاي تازه مثل سبزي خوردن یا سالاد کاهو و ماست برای این وعده مناسب است.
4. آيا بدون سحري مي توان روزه گرفت؟
... بهتر است بدون سحری روزه نگیریم ...
* گرسنگي ۲۴ ساعته سبب افت شدید قند خون و از بین رفتن عضلات در سالمندان ميشود ( با افزایش سن، میزان عضلات بدن کاهش می یابد و این روند با نخوردن سحری سرعتش بیشتر می شود) که برای سالمندان بسیار زیان‌آور است.
* گاهی روزه‌داران در انتهای شب اقدام به خوردن شام نموده و سحری میل نمیکنند که این هم روش مناسبی نیست. شام کامل در آخر شب به هیچ عنوان نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای سحری باشد.
* پیامبر رحمت (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز توصیه به خوردن سحری کرده اند و اینکه در خوردن سحری تاخیر شود.
5. چه غذاهايي براي افطاري مناسب است؟
* به دلیل آن که معده سالمندان چندین ساعت خالي بوده، بهتر است با مایعاتي که تقریباً درجه حرارت بدن را دارند، افطار را شروع کنند.
* بهتر است خرما یا قند که سریع جذب مي‌شوند با آب جوشیده‌ی خنک شده یا چاي کمرنگ یا سوپ‌هاي کم چرب و رقیق مصرف شود تا قند خون را کمي افزایش دهد.
* در مصرف خرما و سایر شیرینی‌جات (به ویژه در سالمندان دیابتی) زیاده‌روی نشود.
* مواد غذایی مناسب افطار(باز کردن روزه): انواع نان سبوسدار و پنیر همراه با سبزي یا گوجه فرنگی یا گردو، فرني یا شیربرنج، انواع کوکو و شامی، شله زرد.
* مواد غذایی مناسب شام: با فاصله‌ی ۲ ساعت بعد از افطار، سالمندان می‌توانند یکي از غذاهاي زیر را انتخاب کنند:
سوپ ساده و کم چرب، آش با حبوبات کم، حلیم (بدون روغن)، خوراک لوبیا، عدسي،
خوراک سبزیجات با کمي نان سبوسدار و تیره به همراه ماست و خیار و سبزي خوردن
یا سالاد کاهو و دوغ.
* سنت پیامبر رحمت (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز این است که روزه با خرما و آب باز شود (خرما بصورت فرد مصرف شود مثلا 3 یا 5 عدد)
6. آیا خوردن دو وعده غذا به جاي سه وعده براي بدن مشكل ايجاد مي کند؟
* هیچ اجباری براي آن که از افطار تا سحر مثلا سه وعده یا چهار وعده غذا مصرف شود، در سالمندان وجود ندارد. ( کمتر از دو وعده غذا در روزه داری توصیه نمی شود).
* در مورد نوجواناني که روزه بر آنان واجب است، باید حجم و کیفیت دو وعده غذاي سحري و افطار در حدي باشد که نیازهاي آنان را تأمین کند و رشد آنان را به تاخیر نیندازد.
* کودکان هم اگر روزه می‌گیرند توصیه می شود علاوه بر دو وعده اصلی غذا، دو میان وعده از افطار تا سحر مصرف کنند.
7. آيا روزه سبب زخم معده مي شود؟
* عوامل بروز زخم معده بسیار است. اضطراب و استرس و همچنین توان بدن در خنثي کردن اسیدهاي معده نقش مهمي در این زمینه دارند.
* به دلیل اینکه افراد روزه‌دار از یک آرامش عرفاني برخوردارند، زمینه‌اي براي پیدایش زخم معده فراهم نمي‌شود. البته در سالمندانی که زخم معده دارند، به ویژه در دوران فعال بیماري، ممکن است روزه گرفتن باعث بدتر شدن عوارض شود.
* بنابراین سالمندانی که زخم معده یا اسید معده آنها بالا است و هنگام روزه نارحتی معده دارند باید حتما جهت مشاوره و تجویز دارو به پزشک مراجعه کنند.
8. آيا روزه مانع مطالعه و درس خواندن مي شود؟
* در ساعات آخر روز و قبل از افطار، به دلیل کاهش نسبي قند خون، قدرت تمرکز و یادگیري پایین می‌آید. بنابراین بهتر است سالمندان در ساعات پایانی روزه‌داری به دلیل کاهش انرژی، استراحت کنند و از مطالعه و فعالیت‌های سنگین پرهیز کنند.
* دانش‌آموزان و دانشجویان هم بهتر است درس خواندن را از صبح زود شروع کنند وساعات آخر روز را براي استراحت بگذارند.
9. آيا روزه سبب کمبود ويتامين ها و املاح بدن مي شود؟
* با خوردن سبزي، میوه و شیر کم چرب در دو وعده‌ی سحر و افطار، نیاز سالمندان به ویتامین‌ها و املاح بدن به خوبي تأمین ميشود.
* نکته‌ی بسیار مهم ضدعفونی کردن سبزی خوردن است که در اینجا به طور خلاصه به آن اشاره می‌کنیم:
الف) پس از پاک کردن سبزیها، باید آنها را در ظرف بزرگی بریزیم و یکبار با آب بشوییم. (مرحله‌ی پاک کردن گل و لای).
ب) روی سبزیها در حالیکه در آب هستند، چند قطره (بستگی به مقدار سبزی دارد) مایع ظرفشویی اضافه می‌کنیم و با حرکت دست سبزیها را به دقت در این آب می‌شوییم (مرحله‌ی انگل‌زدایی).
ج) سپس سبزیها را آبکشی کرده و پس ریختن دوباره آب به ظرف سبزیها، به ازای هر10 لیتر آب، یک قاشق چایخوری مواد ضد عفونی‌کننده (مانند پرکلرین) اضافه کرده و سبزیها را در این وضعیت برای 10 دقیقه رها می‌کنیم.
د) در آخر سبزیها را با آب خالص می‌شوییم.
طاعات و عبادات مقبول درگاه حق – طلب دعای خیر از سالمندان عزیز
"اللهم صل علی سیدنا محمد و علی آل سیدنا محمد"
• ناظر علمی: دکتر لیلا صادق مقدم – دکترای تخصصی سالمند شناسی- هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی گناباد
• منبع: راهنمای تغذیه صحیح در ماه مبارک رمضان(وزارت بهداشت)؛ حامد پورآرام، میترا ابتهی، نشر اندیشه ماندگار، چاپ اول (1398): ص 28-25
از طریق لینک ذیل فایل مطلب فوق قابل دریافت می باشد .