امروزه در سراسر جهان، استفاده از گياهان دارويي براي پيشگيري و درمان بسیاری از بيماري‌ها و اختلالات به كار مي‌رود.داروهاي گياهي به دليل دارا بودن اجزا تشکیل دهنده مفید و مؤثر، سميت و عوارض جانبي كمتردر مقايسه با داروهاي معمول مصرفی (داروهای شیمیایی) توجه بسياري از دانشمندان را به خود جلب كرده است. در اين مطلب آموزشی ، به كاربردهاي درماني زنجبيل به عنوان يكي از پركاربردترين گياهان دارويي در درمان بيماري‌ها از ديدگاه طب سنتي اسلامي و علوم نوين پرداخته خواهد شد. در ادامه با ما همراه باشید ...
الف) خواص فیزیکی و شیمیایی زنجبیل
* زنجبیل از گیاهان گلدار است . این گیاه یک گیاه چند ساله با حداکثر ارتفاع 3/1 متر و دارای ساقه زیرزمینی غده‌ای شکل و زرد رنگ (ریشه زنجبیل) می‌باشد.
* انواع تجارتي زنجبيل شامل زنجبيل جامائيكايي، چيني، آفريقايي، استراليايي و هندي هستند.
* زنجبیل دارای ویتامین‌ها ( ویتامین ث، اسیدفولیک (ب9)، ب6، ب5، ب3) و مواد معدنی مفید (کلسیم، منیزیم، فسفر و پتاسیم) است.
ب) زنجبیل از دیدگاه طب سنتی اسلامی
* زنجبیل ماده‌ای با طبع گرم و خشک است و استفاده از آن سابقه طولانی در طب سنتی اسلامی دارد.
* زنجبیل در آیات قرآن نیز یاد شده است چنانچه خداوند در سوره انسان آیه 17 می‌فرماید: وَيُسْقَوْنَ فِيهَا كَأْسًا كَانَ مِزَاجُهَا زَنْجَبِيلًا ( و در بهشت از جام‌هایی که آمیخته به زنجبیل است، به آنان می‌نوشانند)
اين آيه وعده داده كه زنجبيل بهشتي را كه پاكيزه‌تر و خوشبوتر است در جام‌های نوشیدنی طهور به مومنان می‌نوشانند.
* سالمندان همچنین می‌توانند زنجبیل را به عنوان یک ماده خوش طعم و عطر در چای و شیر استفاده کنند ( زنجبیل با طبع گرم خود می‌تواند به عنوان مصلح در سردی‌ها مانند چای و شیر استفاده سود و طبع آنها را متعادل سازد).
فواید زنجبیل از دیدگاه طب سنتی:
* ضد التهاب در بیماری‌های اسکلتی عضلانی
* به عنوان داروي گرم در درمان بسياري از اختلالات از جمله درمان فشار خون پايين و سنگ مثانه
* كنترل درد و موثر در قاعدگي زنان
* اثرات ضد تهوع، ضد باكتريايي و ضد قارچي
* درمان آسم، آرتريت روماتوئيد (روماتیسم مفصلی)، بيماريهاي عصبي، ديابت، يبوست، زكام (سرماخوردگی)، بيماري حركت *، التهاب لثه و دندان درد
* بیماری حرکت به دلیل ناسازگاری حرکت خود شخص با حرکت مورد انتظار مغز رخ می‌دهد (مثلا در خودرو). علائم آن معمولاً شامل حالت تهوع، استفراغ، عرق سرد، سردرد، سرگیجه، گیجی، از دست دادن اشتها و افزایش ترشح بزاق است .
* زنجبيل گرم‌كننده است به هضم غذا كمك مي‌كند و شكم را تا حد متوسطي نرم مي‌كند.
* براي درمان ناراحتي‌هاي كبد ناشي از سرما و رطوبت مفيد است.
* همچنين خوردن و سرمه كشيدن آن براي درمان ضعف بينايي ناشي از رطوبت مفيد است.
* از بروز نفخ در روده‌ها و معده جلوگيري مي‌كند و در مجموع براي كبد و معده افراد سرد مزاج بسيار مفيد است.
ج) زنجبیل از دیدگاه علم نوین
* گیاه زنجبیل به عنوان دارو، ادویه و خوراک لذید در دنیا استفاده می‌شود.
* سازمان جهانی بهداشت و سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) زنجبیل را به عنوان مکمل غذایی تایید کرده‌اند.
اثرات سلامت‌بخش گياه زنجبيل از ديدگاه علم نوين
1. كنترل تهوع و استفراغ
* از مهم‌ترین عوارض تهوع و استفراغ شدید می‌توان به سوءتغذیه، تحریک‌پذیری، دهیدراتاسیون (کم آبی بدن)، کاهش وزن و اختلال کار کبد اشاره کرد.
* بنابراین سالمندان می‌توانند از زنجبیل به دلیل ارزان بودن، در دسترس بودن و نداشتن عارضه‌ی جانبی خاص به عنوان یک داروی کنترل کننده تهوع و استفراغ استفاده کنند.
2. کنترل بیماری‌های استخوانی
* زنجبيل داراي اثرات ضد التهابي است. شواهد نشان می‌دهد که گیاه زنجبیل در کنترل التهاب بیماری‌های مفصلی از قبیل آرتروز(استئوآرتریت) و روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید) موثر است.
* گياه زنجبيل به‌عنوان يكي از پرسابقه‌ترين گياهان دارويي در علم پزشكي به‌خصوص در درمان التهاب در آرتريت است. این گياه در طب قديم ايران به‌عنوان گياه ضد آماس معرفي شده است.
* آماس : ۱. برآمدگی و تورم عضوی از بدن در اثر بیماری، جراحت یا کوفتگی؛ ورم. ۲. برآمدگی غیرعادی.
3. اثرات آنتي‌اكسيداني زنجبیل
* آنتي‌اكسيداسيون يك فعاليت بسيار مهم است كه مي‌تواند به عنوان عامل محافظت‌کننده در برابر برخي بيماري‌ها استفاده شود.
* اكسيداسيون به‌خصوص اسيدهاي چرب غيراشباع در اعضاي بدن مي‌تواند باعث بروز بيماريهاي مختلف از جمله سيروز كبدي، سرطان و تصلب شريان شود.
* زنجیل با دارا بودن خاصیت آنتی‌اکسیدانی می‌تواند از این واکنش جلوگیری کند.
4. کنترل سرطان
* زنجبیل سیستم ایمنی بدن را فعال می‌کند و از این طریق از تکثیر سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کند.
5. کنترل دیابت
* دیابت یا قند خون بالا یکی از بیماری‌های شایع در سالمندان می‌باشد که اگر کنترل نشود می‌تواند باعث عوارض جبران ناپذیری از جمله از دست دادن بینایی، زخم پای دیابتی و در نهایت قطع آن، از دست دادن کلیه‌ها در سالمندان شود.
* مطالعات متعددي اثرات ضد ديابتي گياه زنجبيل را نشان داده‌اند.
* زنجبیل همچنین در كاهش سطوح كلسترول تام، تري‌گليسريد و افزايش سطوح HDL (چربی مفید) خون موثر است. بنابراین مصرف روزانه زنجبیل در سالمندان توصیه می‌شود.
نکته مهم: سالمندان نباید فراموش کنند با وجود اثرات مفید زنجبیل در کنترل دیابت، به هیچ عنوان مصرف قرص‌های خود را ترک نکنند زیرا زنجبیل به تنهایی نمی‌تواند جایگزین داروهای دیابت شود. همچنین در مصرف زنجبیل حد اعتدال رعایت شود زیرا ممکن است باعث عارضه در سالمند شود.
6. کنترل بیماری‌های تنفسی
* آسم یکی از بیماری‌های شایع تنفسی در جهان است که به تنهایی حدود 300 میلیون نفر را در دنیا درگیر کرده است.
* آسم التهاب مزمن راههاي هوايي است كه باعث ايجاد علائم خس‌خس، كوتاهي تنفس، احساس سنگيني در قفسه سينه و ايجاد سرفه به‌خصوص سرفه شبانه يا اوايل صبح مي‌شود.
* در مطالعه‌ای قطره زنجبيل (150 میلی گرم) سه بار در روز به بيماران آسمي داده شد، و سبب بهبودي در خس‌خس سينه، كاهش درد قفسه سينه و كاهش مرحله آسم، دفعات تنگي‌نفس و سرفه شبانه شد.
* نکته مهم: با توجه به اثرات سلامتی و درمانی زنجبیل از جمله کنترل دیابت، تقویت سیستم ایمنی و کنترل سرطان که در بالا ذکر شد سالمندان عزیر می‌تواند زنجبیل را به طور روزانه در حد اعتدال مصرف کنند.
سلامت و پایدار باشید.
"اللهم صل علی سیدنا محمد و علی آل سیدنا محمد"
ناظر علمی: دکتر لیلا صادق مقدم – دکترای تخصصی سالمند شناسی- عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی گناباد
منبع:
• خواجه بیشک، یاسر؛ یاغچیان، مهدی؛ مهاجری، مهسا؛ پیاهو، لاله. (2018). مروری بر کاربردهای درمانی زنجبیل از دیدگاه علم نوین و طب سنتی اسلامی. مجله طب سنتی اسلام و ایران, 9(3), 239-250.
مطلب فوق توسط همکاران شرکت مهراندیشان دوستدار سلامت ( رادیو سالمندان ) گردآوری و تنظیم شده است و از طریق لینک فایل ذیل قابل دریافت می باشد .